ISA Mimarisi : Bugünün yüksek performanslı bilgisayarlarını anlamak için geçmişe, 1980’li ve 1990’lı yıllara dönmemiz gerekiyor. O yıllarda masaüstü bilgisayarlar daha yeni yaygınlaşıyordu ve bilgisayarlara yeni donanımlar eklemek oldukça sınırlıydı. İşte bu dönemde ISA mimarisi, bilgisayar dünyasında devrim niteliğinde bir gelişme olarak karşımıza çıktı.
Bu yazıda, ISA (Industry Standard Architecture) mimarisini teknik terimlere boğulmadan, sade ve herkesin anlayabileceği bir dille açıklayacağız. Eski bilgisayarları merak edenler, teknoloji tarihine ilgi duyanlar ve nostaljik sistemleri tanımak isteyenler için rehber niteliğinde olacak.
ISA Ne Anlama Geliyor?
ISA, İngilizce “Industry Standard Architecture” ifadesinin kısaltmasıdır. Türkçeye çevirdiğimizde “Endüstri Standardı Mimarisi” anlamına gelir.
ISA, bilgisayarın içine eklenen donanım kartlarının (örneğin ses kartı, ekran kartı, modem) anakart ile nasıl iletişim kurduğunu belirleyen bir standarttır. ISA mimarisi sayesinde donanım üreticileri, cihazlarını tüm bilgisayarlarda çalışacak şekilde tasarlayabiliyordu.
Basit Bir Anlatımla: ISA Ne İşe Yarar?
Bilgisayarı bir şehir gibi düşünelim. Anakart, bu şehrin ana caddesi. ISA yuvaları, yan sokaklara açılan bağlantı yolları. Bu yollara farklı işlevler ekleyebiliriz – örneğin ses için bir ses kartı, ağ için bir ağ kartı, internet için bir modem kartı. ISA, tüm bu yolların aynı standartlara göre yapılmasını sağladı. Böylece tüm sürücüler “trafik kurallarına” uydu ve sistem bir bütün olarak sorunsuz çalışabildi.
ISA Mimarisi Nasıl Ortaya Çıktı?
ISA mimarisi, 1981 yılında IBM’in ilk kişisel bilgisayarı olan IBM PC ile hayatımıza girdi. İlk başta 8 bit veri yolu genişliğine sahipti ve yalnızca temel işlevleri destekliyordu.
Kısa Zaman Çizelgesi:
- 1981: IBM PC’de 8-bit ISA tanıtıldı.
- 1984: IBM AT ile birlikte 16-bit ISA piyasaya sürüldü.
- 1980’ler – 1990’lar: ISA, PC dünyasında standart haline geldi.
- 1990’ların sonları: Yerini PCI ve USB gibi daha gelişmiş sistemlere bıraktı.
ISA Veri Yolu Nedir?
Bilgisayarlarda veri yolu (bus), bileşenlerin birbirleriyle haberleşmesini sağlayan bir sistemdir. ISA, bir bilgisayarın parçaları arasında bilgi taşıyan bu veri yollarından biridir.
8-bit ISA, her seferinde 8 bitlik veri taşırken; 1984’te çıkan 16-bit ISA, iki kat daha fazla veriyi aynı anda aktarabiliyordu. Bu da daha hızlı ve karmaşık işlemleri mümkün hale getirdi.
ISA’nın Temel Özellikleri
1. Yüksek Uyumluluk
ISA’nın en büyük avantajlarından biri, farklı üreticilerin ürettiği kartların tüm PC’lerde çalışabilmesiydi. Bu, kullanıcıların sistemlerini kolayca genişletmesine olanak tanıdı.
2. Modüler Yapı
ISA mimarisi sayesinde bilgisayarlar modüler hale geldi. Kullanıcılar, ihtiyaçlarına göre ses kartı, modem, ekran kartı gibi bileşenleri ekleyebildi.
3. Manuel Ayarlar
ISA kartlarının çoğu jumper veya DIP switch adı verilen küçük anahtarlarla manuel olarak ayarlanıyordu. Bu, donanımın sistemde hangi kaynakları kullanacağını belirliyordu.
4. Düşük Maliyet
ISA kartları üretmek ucuzdu ve piyasada yaygın olarak bulunuyordu. Bu da masaüstü bilgisayarların yaygınlaşmasına katkıda bulundu.
ISA Yuvalarına Takılan Donanımlar
ISA mimarisi, aşağıdaki donanımların bağlanmasında kullanıldı:
- Ses kartları (örn. Sound Blaster)
- Modem kartları (56K telefon hattı modemi gibi)
- Ağ kartları (Ethernet bağlantısı)
- SCSI kontrolcüleri (harici disk sürücüleri için)
- Ekran kartları (erken dönemlerde)
- Genişletme kartları (ek USB, seri, paralel portlar)
ISA Mimarisi Neden Ön Plandaydı?
- Standartlaşma: Donanım üreticileri için büyük kolaylık sağladı.
- Geniş destek: Windows, DOS ve Linux gibi işletim sistemleri ISA’yı destekliyordu.
- Kullanıcı dostu: Teknik bilgiye sahip olmadan da sistem genişletilebiliyordu (bazı konfigürasyonlar dışında).
- Düşük sistem gereksinimi: ISA kartları, fazla işlemci veya RAM kullanmıyordu.
ISA’nın Dezavantajları
1. Yavaş Veri Aktarımı
ISA kartlarının maksimum veri aktarım hızı yaklaşık 8 MB/s ile sınırlıydı. Bu hız, multimedya uygulamaları ve ağ bağlantıları için yetersizdi.
2. Manuel Yapılandırma Gerekliliği
ISA kartlarının çoğu otomatik olarak tanınmazdı. IRQ, DMA ve port adresleri gibi teknik detaylar kullanıcı tarafından ayarlanmalıydı.
3. Donanım Çakışmaları
Aynı IRQ hattını iki donanım kullanmak isterse sistem hataları oluşabiliyordu. Bu da sık sık kullanıcıları teknik destek arayışına yöneltti.
ISA’dan PCI’a Geçiş
1992’de Intel, ISA’nın halefi olan PCI (Peripheral Component Interconnect) mimarisini tanıttı. PCI:
- Otomatik donanım tanıma (Plug and Play)
- Daha yüksek veri aktarımı
- Daha güvenilir yapı
- Kolay kurulum
gibi avantajlara sahipti. 1995’ten sonra çıkan bilgisayarlar yavaş yavaş ISA’dan vazgeçmeye başladı. 2000’li yılların başında ise ISA, masaüstü bilgisayarlarda neredeyse tamamen yok oldu.
Endüstride ISA’nın Devamı
Her ne kadar ev kullanıcıları ISA’yı bıraktıysa da, endüstriyel sistemlerde ISA uzun yıllar boyunca kullanılmaya devam etti. Neden mi?
- Stabilite: Sistemler yıllarca aynı şekilde çalışıyordu.
- Yedek parça kolaylığı
- Test edilmiş, güvenilir yapı
Bugün bile bazı eski makinelerde veya bilimsel cihazlarda ISA kartlarına rastlamak mümkün.
Retro Bilgisayar Meraklıları için ISA
Son yıllarda retro bilgisayar meraklıları, eski ISA sistemleri toplamaya ve çalışır hale getirmeye başladı. Özellikle 1980’ler ve 1990’lara ait PC’ler, koleksiyoncular için değerli hale geldi. ISA kartlarının yeniden üretildiği örnekler bile mevcut.
ISA Mimarisi Neden Hâlâ Önemli?
Bugün artık PCIe, USB 4.0 gibi hızlı veri yolları kullanılıyor olabilir. Ancak modüler PC kavramı ISA ile başladı.
- Kullanıcılar ilk kez bilgisayarlarını kendileri genişletebildi.
- Donanım üreticileri, evrensel ürünler geliştirebildi.
- Bilgisayarlar kişiselleştirilebilir hale geldi.
Bu yönüyle ISA, bilgisayarların kitlelere ulaşmasında kilit rol oynadı.
ISA mimarisi, masaüstü bilgisayarların yaygınlaştığı, teknolojinin evlere girmeye başladığı bir dönemin sembolüdür. Belki bugün artık kullanılmıyor ama bilgisayar dünyasının şekillenmesinde temel taşlardan biridir.
Onun sayesinde bilgisayarlar esnek, geliştirilebilir ve modüler hale geldi. ISA olmasaydı belki bugün teknolojiye bu kadar kolay erişemeyecektik.
